Τρίτη 26 Μαΐου 2015

Για το θέατρο του Μπέκετ, της Εφης Καλογεροπούλου


«Να ζείς θα πεί να περιφέρεσαι,μόνος και τελευταίος των ζωντανών,στα βάθη μιας στιγμής χωρίς όρια ,όπου το φώς δεν αλλάζει ποτέ και τα ναυάγια είναι όλα ίδια»

(Ο Μαλόν πεθαίνει,Σάμιουελ Μπέκετ)


Οι «Ευτυχισμένες Μέρες»,ένα από τα εμβληματικότερα έργα του Μπέκετ, ολοκλήρωσε τον κύκλο του πριν από λίγες μέρες στο Εθνικό Θέατρο.



Το έργο του Ιρλανδού συγγραφέα γράφτηκε το 1961 στα Αγγλικά και ανέβηκε σε παγκόσμια πρώτη την ίδια χρονιά στην Νέα Υόρκη σε σκηνοθεσία Alan Schneider.

Στις «Ευτυχισμένες Μέρες» ο Μπέκετ δημιουργεί για πρώτη φορά γυναικείο πρωταγωνιστικό ρόλο.Την Γουίννυ ερμήνευσαν σπουδαίες ηθοποιοί της εποχής εκείνης,για να αναφέρουμε την Peggy Ashcroft,την Madeleine Renaud,την Billie Whitelaw,την Eva-Katharina Schultz,αλλά και την δική μας Χριστίνα Τσίγκου.

Εδώ στην παράσταση που παρακολουθήσαμε,τον ρόλο της Γουίννυ επωμίστηκε η καλή ηθοποιός  Σοφία Φιλιππίδου,που έκανε και την μετάφραση του έργου.



Η Γουίννυ,το μοναδικό γυναικείο πρόσωπο του έργου,μια γυναίκα γύρω στα πενήντα όπως περιγράφεται από τον Μπέκετ,ζεί χωμένη  στο κέντρο ενός λόφου θαμμένη μέχρι τη μέση .Στα δεξιά της και πίσω της,ξαπλωμένος,κοιμισμένος,κρυμμένος από τον λόφο βρίσκεται ο Γουίλλυ, ο σύντροφός της,γύρω στα εξήντα.

Το φώς είναι εκτυφλωτικό.Η Γουίννυ(σύμφωνα με τις σκηνικές οδηγίες του συγγραφέα) κοιμάται με τα μπράτσα πάνω στο λόφο,με το κεφάλι πάνω στα μπράτσα.Δίπλα της μια μεγάλη  τσάντα,και μια ομπρέλλα.Στη διάρκεια του έργου και καθώς περνάμε στην δεύτερη πράξη του,η Γουίννυ θάβεται σταδιακά μέχρι το λαιμό,στο χώμα.Το κεφάλι της θα ακινητοποιηθεί και μόνο το βλέμμα της θα μπορεί πια να κινείται.



Τα αντικείμενα



Μέσα σε ένα έργο όπου δεν υπάρχει η αριστοτελική δομή,καμία συγκεκριμένη πλοκή ή ευθύγραμμη εξέλιξη,όπως αλλωστε συμβαίνει και στα υπόλοιπα έργα του Μπέκετ,η Γουίννυ θα προσπαθήσει να υπάρξει με όλους τους δυνατούς τρόπους χρησιμοποιώντας τον λόγο και γραπωμένη στην κυριολεξία από μια στοίβα μικροαντικείμενα καθημερινής χρήσης που σηματοδοτούν ωστόσο την εμπλοκή της με την ζωή.



Μια διαρκής ελικοειδής κίνηση, όπου οι  ίδιες λέξεις,οι ίδιες  κινήσεις και η σιωπή, υφαίνουν το νήμα της σκηνικής αφήγησης από την αρχή της πρώτης πράξης μέχρι το  τέλος.Σε ενα ατέρμονο παιχνίδι με τις λέξεις και τις σιωπές, όλοι οι  μπεκετικοί ήρωες,όπως ο  Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν από το « Περιμένοντας τον Γκοντό»,οι Χάμ και Κλόβ στο «Τέλος του παιχνιδιού» όπως και άλλοι, δίνουν την  μάχη τους κόντρα στην αποσύνθεση και την ανυπαρξία.



Λέξεις,ήχοι και αντικείμενα επαναλαμβάνονται, επαναχρησιμοποιούνται,γίνονται εργαλεία επανατροφοδότησης σε ένα παιχνίδι αιώρησης πάνω απ το κενό, όπου το σώμα αδυνατεί να παίξει τον φυσικό του ρόλο.



Η Γουίννυ ψάχνει την τσάντα της,προσεύχεται,τραγουδά,χρησιμοποιεί πλήθος μικροαντικείμενα,κοιτάζεται στον καθρέφτη της,φορά τα γυαλιά της,βγάζει το μαντήλι της, το φακό της,χρησιμοποιεί την ομπρέλλα της,λιμάρει τα νύχια της,ενδιαφέρεται για το πιστόλι της,βάζει το καπέλο της, ξανά και ξανά, βυθισμένη μέσα σε μια  επαναληπτικότητα που μοιάζει με κατάρα!..





Ο Χρόνος



..Και μέσα στην ακινησία της ονειρεύεται και έτσι διορθώνει την πραγματικότητα,δημιουργεί σκέψεις,αισθήματα,συναισθήματα,παίζει με το χρόνο,φαντάζεται την ευτυχία των ημερών που θα έρθουν και μετατοπίζει διαρκώς τα όρια μεταξύ ψευδαίσθησης και πραγματικότητας. "Ο χρόνος ανήκει στο Θεό και σε μένα"λέει η Γουίννυ στις «Ευτυχισμένες Μέρες»όπως και ο Νάγκ στο "Τέλος του Παιχνιδιού" λέει "πρέπει να ζήσει ο καθένας τον δικό του χρόνο". Ο μπεκετικός χρόνος είναι ζωντανός και παρόν.



Ακόμη και αν τα πρόσωπα των έργων του ζούν σε ένα άχρονο τώρα,μέσα σε διαρκή αναμονή στο «Περιμένοντας τον Γκοντό», ή μέσα σε ένα σκοτεινό κόσμο στο «Τέλος του Παιχνιδιού»,ακόμη κι αν είναι ακίνητοι όπως η Γουίννυ και ο Χάμ ή μέσα σε σκουπιδοτενεκέδες όπως ο Νάγκ και η Νέλλ,η σχέση τους με τον χρόνο προβάλλει τυραννική,εγγεγραμμένη στη μεταφυσική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης,εκεί που παρελθόν,παρόν και μέλλον γίνονται ένα.Ο χρόνος του Μπέκετ είναι ο χρόνος του Ελιοτ. 



Ανθρώπινα Ζευγάρια



Η Γουίννυ υπάρχει «ομιλούσα»,όπως υπάρχουν με τον τρόπο αυτό, ολοι σχεδόν οι μπεκετικοί ήρωες.Μιλούν στον ενεστώτα μιλώντας για το παρελθόν και τότε παρελθόν και παρόν συμπλέκονται μέσα σε μια ασάφεια χρόνου,μια αβεβαιότητα,όπου ωστόσο η ύπαρξη πασχίζει αέναα να επιβεβαιωθεί,από έναν έστω «μάρτυρα»-εδώ τον Γουίλλυ- πριν ακόμη και αυτή η συνομιλία εκπέσει σε οριστική σιωπή. Στο θέατρο του Μπέκετ,σε όλα τα ζευγάρια των ηρώων του, κραυγάζει η ανάγκη ο λόγος να διασωθεί,να επιστραφεί,ακόμη κι αν αποτελεί απλώς απόηχο του εαυτού του.Οι  παύσεις  επιτείνουν αυτή την αναγκαιότητα.Το πήγαινε έλα του λόγου είναι ζωτική ανάγκη επιβίωσης.Ο ομιλών πολλαπλασιάζεται μέσα στο χώρο και το χρόνο μέσα από τους επαναλαμβανόμενους αντίλαλούς του.Μα πάντα ο Άλλος παραμένει   ένα φράγμα στο κενό.Η Μονάδα εχει ανάγκη κάποιον να βεβαιώσει την ύπαρξή της.Ο Αλλος είναι το υποστήριγμα,το δεκανίκι,ένα μόλις βήμα πριν την ύστατη κατάρρευση.



Το βλέμμα

Ολοι οι μπεκετικοί ήρωες βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από το βλέμμα του Αλλου. Η προσοχή και το βλέμμα του Αλλου,ένα μάτι ανοιχτό στραμμένο πάνω τους,ενεργό σε ολη την πλοκή της δράσης ,είναι εν τέλει το σημείο συνάντησης με το ρήμα υπάρχω.



Σιωπή



Η Σιωπή,ένα στοιχείο κεντρικό της δραματουργίας του, βοηθά στην εξόρυξη των εσωτερικών κραυγών των ηρώων του.Οι διαλογοί τους αλλά και οι μονόλογοι διαπερασμένοι από σιωπές,όπου η ηχώ των λόγων τους πολλαπλασιάζεται,σιωπές εύηχες,σιωπές κουρασμένες,σιωπές κρυψώνες,σπήλαια και ερείπια.



Το θέατρο του Μπέκετ υπονόμευσε την γλώσσα,θρυμμάτισε την πλοκή και την συνοχή των χαρακτήρων,αρνήθηκε να δώσει λύσεις,μηνύματα και λογικά συμπεράσματα.Με μια διαφορετική μορφή,έσπασε παραδοσιακούς θεατρικούς κώδικες και εγκαινίασε ένα διαφορετικό σκηνικό λεξιλόγιο.Η σιωπή και η ακινησία φωτίστηκαν  εκτυφλωτικά,αποκτώντας μια μεταφυσική συμβολική διάσταση και δυναμική.Τα έργα του είναι τραγικές μεταφυσικές φάρσες κι εκεί, συνυπάρχουν το τραγικό και το κωμικό στοιχείο.Απο το πρώτο του ακόμη έργο,την «Ελευθερία»,ο Μπέκετ  προσπάθησε  να διατηρήσει αυτήν την λεπτή ισορροπία μεταξύ τραγικού και κωμικού στοιχείου.Οι ήρωές του γίνονται κωμικοί μέσα από την προσπάθειά τους να τραβήξουν την προσοχή ο ένας του άλλου,να συνυπάρξουν,να κερδίσουν ένα ακόμη στοίχημα χαμένου χρόνου. Και τι μένει; Ενας αντίλαλος στο χώρο και στο χρόνο.Μια συνείδηση που πασχίζει να «δεί»,έως ότου  βουλιάξει στο απόλυτο  σκοτάδι.



Η παράσταση



Στην παράσταση που παρακολουθήσαμε, φυσικό ήταν,το βάρος να πέσει στους ώμους της έμπειρης ηθοποιού Σοφίας Φιλιππίδου που ανέλαβε και την ευθύνη της μετάφρασης.Η κυρία Φιλιππίδου, είναι μία ηθοποιός  με δυνατές ρίζες στο θεατρικό χώμα,πράγμα που τις επιτρέπει να μεταμορφώνεται ανάλογα με το ύφος του έργου. Συναντήθηκε με την Γουίννυ,κινούμενη στα δύσβατα μονοπάτια της υπαρξιακής αγωνίας ενός κατακερματισμένου κόσμου,με χιούμορ,σαρκασμό,τρυφερότητα,άλλοτε σκληρή και άλλοτε ειρωνική.



Επιχειρώντας να ανιχνεύσει και να διευρύνει τα υποκριτικά της όρια, μας έδωσε μια Γουίννυ ποιητική στα όρια του μεταφυσικού.Ιδιαίτερα στην δεύτερη πράξη, η εσωτερική ανέλιξη του ρόλου,εκφράστηκε απόλυτα με την εκφραστική δυναμική και την οξύτητα του βλέμματος.Ενός βλέμματος που εγκλώβισε την αγωνία αλλά σηματοδότησε και την ελπίδα.



Ο Γιάννης Γούνας απόκοσμος και σαρκαστικός στα όρια του ρόλου του.

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Μανιώτη λιτή και γραμμική σε συνδυασμό με την μετάφραση της Σοφίας Φιλιππίδου, επέτρεψε στους ηθοποιούς να καταδυθούν στην πολυσημία του μπεκετικού λόγου. 



Οι ενστάσεις μας ως προς το σκηνικό της Θάλειας Ιστικοπούλου σίγουρα δεν ακυρώνουν την συνολική εικόνα της παράστασης.

Οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη υπηρέτησαν τους στόχους του όλου εγχειρήματος.



Συντελεστές της παράστασης:



•           Μετάφραση Σοφία Φιλιππίδου

•           Σκηνοθεσία Γιώργος Μανιώτης

•           Σκηνικά- Κοστούμια Θάλεια Ιστικοπούλου

•           Μουσική επεξεργασία Θοδωρής Οικονόμου

•           Φωτισμοί Σάκης Μπιρμπίλης

•           Βίντεο Γρηγόρης Ρέντης

•           Βοηθός σκηνοθέτη Γιάννης Γούνας

Διανομή:

•           Γουίννυ :Σοφία Φιλιππίδου

•           Γουίλλυ: Γιάννης Γούνας





Εφη Καλογεροπούλου
θεατρολόγος

Δεν υπάρχουν σχόλια: