(για την ποίηση της Εφης Καλογεροπούλου) , κριτική της Αννας Αφεντουλίδου/περιοδικό ΚΟΡΑΛΛΙ,τχ 17-18

ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΩΣ ΕΚΔΟΧΑ ΤΑΞΙΔΙΩΝ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΡΗΜΙΑΣ

φωτο : Δαυϊδ Μπάκας

Προλογικό σχόλιο

Αν θέλαμε να ορίσουμε ένα χωροχρονικό στίγμα για την ποίηση της Εφης Καλογεροπούλου θα λέγαμε ότι χώρος της είναι το νερό,που το συχνότερο εμφανίζεται ως θάλασσα και αναζητά έναν ταξιδευτή,χωρίς τον οποίο ,το ποίημα θα μείνει μετέωρο και η ποιητική φωνή ορφανή.
Χρόνος της ποίησης της είναι η νύχτα με κύριο έκδοχό της το σκοτάδι,συνθήκη της το ναυάγιο όχι τόσο ως καταστροφή αλλά ως απομεινάρι μιάς εμπειρίας που έχει πιά τελειώσει.Και συγκείμενό της η ερημία,με την έννοια της επίγνωσης της μοναχικής πορείας,όταν όλες οι χειρονομίες της συνύπαρξης έχουν πιά τελειώσει.
Καταστατική αρχή όλων των παραπάνω είναι η ρευστότητα.Ο χείμαρρος της μνήμης συμβάλλει το ταραγμένο του νερό με τα απομεινάρια των γεγονότων,των συναντήσεων,των ανθρώπων που χαθηκαν και άφησαν ένα κρυστάλλωμα μοναξιάς ,της συγκρατημένης θλίψης μιάς προσδοκίας ότι μόνοι μας προχωρούμε πάντα στα σκοτεινά.

Ταξίδι και καθρεπτισμός

Μόνιμος πόθος,αν και χωρίς ιδιαίτερη αγωνία,για το ποιητικό κόσμο παραμένει το ταξίδι,η απόσταση που πρέπει να διανυθεί,η ποιητική φωνή που ως πηδαλιούχος και επιβάτης,ως ταξιδευτής και οιωνεί αταξίδευτος ,προσπαθεί να καθηλώσει ό,τι η πρόοδος του χρόνου ζητά να αναλώσει,την διάρκεια και τον τόπο της μνήμης,προβάλλοντας το φευγαλέο της είδωλο,θρυμματισμένο από ένα φθοροποιό παρόν,εξουθενωμένο από ένα αβέβαιο μέλλον.
Τα απλουστευμένα σημάδια μιας τέτοιας θυμικής αντίδρασης στις δύο πρώτες συλλογές δίνουν την θέση τους σε εικόνες πιο σύνθετες ποιητικά στις επόμενες δύο ,ενώ η θλίψη και ο πόνος για ό,τι χάνεται  και δεν μπορεί να διατηρηθεί «εν ζωή» με σήμα του τις λέξεις ,κάνουν ισχυρή την παρουσία τους και στο τελευταίο της βιβλίο τον Χάρτη Ναυαγίων.

Οι ζωντανοί νεκροί,το μοτίβο των πουλιών ως των εν δυνάμει αέναων ταξιδευτών που όμως διαψεύδουν τη δυνατότητα της φυγής όσο και την μετουσιώνουν,η φωτιά,η στάχτη,ό καθρέφτης είναι σταθεροί μετωνυμικοί δείκτες της ποίησης της Καλογεροπούλου.ο καθρέφτης αποτελεί μόνιμο μέσο και τρόπο ,ώστε να αρθεί η απόσταση ανάμεσα στο ιδεατό και το απτό, να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στη μέρα κα τη νύχτα ,στο επιθυμητό και το δυνατό,μια μάταιη μάχη με την πικρή επίγευση της ήττας.Τα διαφορετικά δραματικά προσωπεία σχεδόν αγνοούνται,ενώ ο καθρεπτισμός γίνεται αντανάκλαση της φαντασίωσης που οικειοποιείται τον παθολογικό ρόλο του έρωτα:τα εναλλασσόμενα πάθη της αγάπης,τα επάλληλα πάθη του χωρισμού.Η προσδοκία φαίνεται να ματαιώνεται ,ενώ το βαθύτερο ήθος του ερωτικού αισθήματος προοιωνίζεται το θάνατο τόσο όσο προσπαθεί να τον ξορκίσει.

Η ρευστότητα ως κοσμολογία

Η ροϊκότητα του υγρού στοιχείου,η ρευστότηατ του χρόνου,αλλά και η έλλειψη ενός σταθερού χοϊκού στοιχείου αφού συνεκδοχή της γής αποτελεί κυρίως η άμμος,οδηγεί στην αναζήτηση ενός συμπαγούς σημείου αναφοράς,έναν άξονα περιστροφής του ταξιδιού.Κάποιος περίκλειστος χώρος ή ένα νησί προβάλλεται ως τόπος επιστροφής της μνήμης και περιήγησης στην εμπειρία,ο χωρόχρονος μιάς χαμένης προσδοκίας,μιάς εποχής όπου όλα τα σταυροδρόμια φαίνονταν ανοιχτά όταν οι επιλογές έμοιαζαν ακόμη πρόσφορες στην επιθυμία,μια πατρίδα των αγαπημένων ανθρώπων αλλά και των αλησμόνητων νεκρών.Ετσι προεξέχει ένας δυϊσμός ανάμεσα σε αυτόν,τον κόσμο της εμπειρικής πραγματικότητας,και τον άλλο κόσμο εκείνον του καλλιτεχνικού οράματος,μια διαπάλη του ονείρου με την εμπειρία,τα ταξίδια που μένουν ανολοκλήρωτα ή χωρίς επιστροφή.Μιά μοίρα που ζητά να γίνει λόγος ,ώστε να αρθρωθεί ξανά και ξανά κι ας υπάρχει η επαναληπτική διάψευση κι ας διαπιστώνεται εξακολουθητικά η νικητήρια υπεροχή μιας σιωπής που το βάρος της δύσκολα αντέχουμε.

Αν παρακολουθήσουμε την ποιητική εξέλιξη της Καλογεροπούλου,διαπιστώνουμε ότι εξακολουθητικά δηλώνεται μια μετακίνηση με όχημα την μνήμη:έτσι ώστε να μετακινείται μέσα από τις συμπληγάδες του χρόνου σε έναν άλλο κόσμο ,σε αυτό που πάει να στήσει η ποιητική σκηνοθεσία με τα μηνημονικά υλικά που προσπορίζεται από τον χώρο της θάλασσας και του ταξιδιού.Ενδεικτική είναι η υποχώρηση της σκηνοθεσίας της καθημερινότητας της πρώτης συλλογής της ποιήτριας,υπέρ μιας πιο αφαιρετικής εικονοποιίας στις επόμενες.Ο ενάλιος χώρος συνεισφέρει στην κοίτη των ποιημάτων έναν χρόνο άχρονο και έναν χώρο καθαρμένο από τα ιστορικά του ίχνη με έντονο το μεταφυσικό φίλτρο.Τα μοτίβα των ναυαγίων,των νεκρών,και των αγγέλων επανέρχονται στην ποίηση της Καλογεροπούλου,κάποτε συμφιλιωμένα μέσα στην έξαρση της ομορφιάς ,κάποτε αλληλοσυγκρουόμενα μέσα στο λασπερό κλίμα της θλίψης .Εδώ φαίνεται πιο καθαρά πώς η ποίηση δεν είναι ανέξοδη ,μας παρηγορεί αλλά τρώει και τα σωθικά μας ,ακόμη κι αν αρκετές φορές το συναίσθημα που υποβάλλεται είναι μια μελαγχολική αποδοχή και όχι μια απεγνωσμένη οδύνη.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Συμψηφίζοντας αναφέρω ορισμένα από τα στροφικά και στιχουργικά συμπτώματα των ποιημάτων.Τρείς είναι οι κυρίαρχες μορφές που προτιμά η ποιήτρια: τα δίστιχα ή τρίστιχα επιγράμματα,τα εκτενέστερα ποιήματα όπου η στιχουργική μορφοποίηση εξαρτάται από τον αριθμό των συλλαβών των στίχων που δίνουν μια οπτική συμμετρία,και τα πεζόμορφα τύπου vesret-πεζών εδαφίων δηλαδή υπό την μορφή παραγράφου.Σε καμιά μορφή δεν παρατηρούμε επιμονή στην  εναλλαγή του μέτρου,εφόσον υπάρχει διάχυτη εσωτερική μουσικότητα χωρίς σταθερά ωστόσο χαρακτηριστικά.Στήν Τρίτη συλλογή εμφανίζεται η ιδιομορφία της στοίχισης στο κέντρο,χωρίς κάποια σημαντική μετατόπιση στα υπόλοιπα γνωρίσματα ή τα θεματικά μοτίβα του ποιητικού κόσμου,αφού απουσιάζει οποιαδήποτε τάση καθιέρωσης κάποιας στροφικής «νόρμας»,μια που και τα πιο πολύστιχα ποιήματα διατάσσονται σε ελευθερωμένες μορφές.Εκ παραλλήλου αυξάνεται η τάση να εμφανίζονται εμφατικοί στίχοι,πολύ συχνά επαναλαμβανόμενοι,για να συμπυκνώνουν το κυρίαρχο νόημα,συναίσθημα ή μοτίβο.

Επιλογικό σχόλιο

Ισως σ΄αυτό το σημείο να βρίσκεται ο βαθύτερος πυρήνας και η γενεσιουργός αιτία του ελεγειακού τόνου που κυριαρχεί.Είναι αδύνατον να δώσουμε απαντήσεις που μπορούν πραγματικά να παρηγορήσουν.Κι αυτό γιατί στο ποιητικό ταξίδι εκείνο που αναζητούμε αλλά κι εκείνο από το οποίο απεγνωσμένα αγωνιζόμαστε να ξεφύγουμε είναι το φριχτό παιχνίδι της μνήμης.Διότι γράφοντας, θυμόμαστε,για να ξεχάσουμε και ξεχνώντας αναβαπτίζουμε πάλι την επιθυμία μας ,να θυμηθούμε,στρίβοντας το μαχαίρι στις πληγές μας.Κατά έναν παράδοξο τρόπο η ελεγειακή δραστικότητα της ποίησης γίνεται ο χορηγός μιάς φαντασιακής παραμυθίας μπροστά στο τελικό και μόνο βέβαιο της ζωής μας ταξίδιον,που κατ΄ευφημισμόν ονομάζουμε αιωνιότητα.Ακόμη κι αν,όσα απεγνωσμένα βότσαλα κι αν αφήνουμε πίσω μας ‘ως ψήγματα υστεροφημίας ,γνωρίζουμε καλά πώς τον δρόμο της επιστροφής δεν θα τον βρούμε.

Κλείνω με τον «Καθρέφτη» του «Ηχου του νερού»

«Καθρέφτης κλέφτης ο καιρός
Σε καθρεφτίζει  
Και σε επιστρέφει δίχως σώμα»

αναδημοσίευση από το   ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘ΤΟ ΚΟΡΑΛΛΙ’ ΤΕΥΧΟΣ  17-18