Αναδημοσίευση απο το περιοδικό FRACTAL https://www.fractalart.gr/agonies/
Κύριε, στη χώρα μου θολώνει το νερό»
Γράφει η Έφη Καλογεροπούλου // *
Δήμητρα Δημητρίου «Αγωνίες», εκδ. Σμίλη, 2023
Πρόκειται για ένα βιβλίο-μαρτυρία. Για όσα έγιναν, μα δεν ξεχάστηκαν και όσα πιθανώς αποσιωπήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή του 1974, στο πολύπαθο νησί της Κύπρου. Για όσα με οδύνη έχουν εγγραφεί ανεξίτηλα στη μνήμη, ενός λαού. Μια σύντηξη από ιστορικές μνήμες και βιώματα. Μια θερμή αντίδραση στον πυρήνα της ψυχής του κυπριακού ελληνισμού που βιάστηκε εξακολουθητικά και πενήντα χρόνια μετά ζει με αυτό το τραύμα. Για το πένθος που δεν μπορεί να βιωθεί, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ούτε διαπραγμάτευση, ούτε αποδοχή. Γιατί η άρνηση είναι άρνηση, ο θυμός θυμός και η οργή οργή.
Στις «ΑΓΩΝΙΕΣ» της Δήμητρας Δημητρίου, προβάλλει ανάγλυφα, με χρήση ιστορικά τεκμηριωμένου υλικού και πλήθος μαρτυριών, συνεντεύξεων, άρθρων και φωτογραφιών, η βαρβαρότητα και οι ολέθριες τραγικές μέρες της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, τον Ιούλη του 1974.
Οι μαρτυρίες επιζώντων του πολέμου, αποτελούν το πρωτογενές υλικό της λογοτεχνικής αυτής σύνθεσης -όπως μας πληροφορεί η ποιήτρια –υλικό, που λειτουργεί αφορμητικά, υποκείμενο σε λογοτεχνική μετάπλαση. Η φρίκη της εισβολής, η σφαγή, η βαρβαρότητα, οι βιασμοί εκατοντάδων γυναικών, συνθέτουν μια βαθιά αντιπολεμική κραυγή και συνυφαίνουν την μεγάλη ιστορία πίσω από τις εκατοντάδες ατομικές ιστορίες των θυμάτων.
Το βιβλίο απαρτίζεται από τέσσερεις ενότητες.
Η πρώτη ενότητα υπό τον τίτλο «Αγωνίες Ι» περιλαμβάνει μαρτυρίες γυναικών που κακοποιήθηκαν βάναυσα από τους Τούρκους εισβολείς. Μέσα από το υλικό που παρατίθεται ,αποκαλύπτεται ο βιασμός, αυτό το διαρκές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, όχι βεβαίως μόνο ως απότοκο της έλλειψης στρατιωτικής πειθαρχίας, αλλά και ως κυρίαρχη στρατηγική και όπλο πολέμου -ακραία ταπείνωση του εχθρού και πράξη μέγιστης βαρβαρότητας, με όλες τις οδυνηρές συνέπειες για τα θύματα και τις κοινότητες.
«Μαρία Α.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που μπήκαν στο σπίτι μου και με σκότωσαν. Ήταν τότε που καταράστηκα μια για πάντα τα σωθικά μου. Τραβούσα το δέρμα μου με όλη μου τη δύναμη. Έμεναν πάνω του κάτι μελανιές, αγγεία ξεριζωμένα από βαθιά, σαν λέρωμα. Εκείνη τη στιγμή, ήξερα πως κανένας δεν επρόκειτο να βρεθεί να μου ξεσκίσει το δέρμα από το κόκκαλο, καμιά λεπίδα σταθερή, καμιά ελπίδα. Όταν άρχισα πλέον να αισθάνομαι, διασφάλισα τη σιωπή μου. Ήθελα να με μισήσουν. Η καθεμία κάνει ό,τι μπορεί.»(σελ.25)
Ταυτόχρονα από τις συνεντεύξεις και το υλικό που επισυνάπτεται, καταδεικνύεται ο κοινωνικός στιγματισμός, η αποσιώπηση του εγκλήματος από την ίδια την οικογένεια των θυμάτων, αλλά και από τα ίδια τα θύματα, εξ αιτίας της ντροπής που αυτή η κακοποίηση επισύρει.
«Βασιλική
Αγαπούσα πολύ τον μακαρίτη τον πεθερό μου. Πήρε το μυστικό μαζί του-σέβας εγώ, εκείνος από φόβο. Ακόμα και τις τελευταίες του στιγμές δεν είπε το παραμικρό, ούτε καν στον άντρα μου –ντροπή εγώ, εκείνος από πόνο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον τρόπο που με κοιτούσε, κάθε φορά που μου απηύθυνε τον λόγο» (σελ.17)
Δήμητρα Δημητρίου
Στην δεύτερη ενότητα υπό τον τίτλο «Μπαλάντες» η Δημητρίου συστεγάζει κάτω από την ιδιαίτερη λογοτεχνική μορφή της μπαλάντας, λυρικά και δραματικά στοιχεία, ελπίδα και απελπισία, ζωή και θάνατο. Εδώ η φαντασία συμπλέει με την πραγματικότητα και η ανάγνωση μάς παρασύρει σε έναν πολλές φορές μυστηριώδη κι αινιγματικό χορό. Η φύση εισβάλλει ορμητικά, διαλέγεται με τα πρόσωπα και ο στίχος ακροβατεί με χάρη, ανάμεσα στο γήινο και το φανταστικό. Η ένταση της έκφρασης των συναισθημάτων, η πλοκή, ή σύνθεση των διαλογικών δράσεων, προσδίδουν κίνηση, ρυθμό, ζωή.
«Η μπαλάντα του νερού της θάλασσας
Η θάλασσα
δρασκελίζει τον ορίζοντα
έχει στόμα και χείλια από αφρό
Η ανάσα του αέρα την τυλίγει από τη μέση
λαγαρίζει στο χάδι το νερό των θαλασσών.
Δυο ταυρομάχοι ζαλισμένοι
περνούν μπροστά δρεπανηφόροι.
_Τι μας φέρνεις, κορίτσι, ποιος τ’ αχείλι σου στέγνωσε;
-Κύριε, στη χώρα μου θολώνει το νερό (…)
(…)
-Πώς γεννιέται μητέρα, η μεγάλη σου πίκρα;
-Πικρό, πολύ, το νερό των θαλασσών. (σελ.53)
Δήμητρα Δημητρίου
Με τις «Μπαλάντες», η Δημητρίου επιτυγχάνει να δώσει ενέργεια και ταχύτητα σε ένα λυρικό συναίσθημα, που σαν παλιρροϊκό κύμα φέρνει στον αφρό, ήχους βυθού από τα νερά της Μεσογείου και αντηχήσεις της δημοτικής μας ποίησης, μα και εκείνης των Λόρκα, Ελύτη, Σολωμού, κ.ά.
Οι «Μπαλάντες» της, είναι ένα ποιητικό παλίμψηστο, μια εύηχη αισθητική συνύπαρξη, ένα μωσαϊκό που οι ψηφίδες του αλλάζουν θέση ανάλογα με την διάθεση και την θερμοκρασία του συναισθήματος. Η σωματική/οργανική υφή των στίχων, στηρίζει μια κυκλική ανάμνηση που διαρκώς αιμορραγεί αλλά ταυτόχρονα ανατροφοδοτεί μια μνήμη βαριά, ιστορική, οδυνηρή, επιτείνοντας το αίσθημα της αγωνίας.
Του μαζωχτή (παραλλαγή)
(…)Κι εγώ
με το κεφάλι μου γερμένο ελαφριά προς τα πίσω
περνάω πάλι ανάποδα
πατώντας με προφύλαξη
έξω απ’ τα σπίτια που γνώρισα
απλώνομαι στους δρόμους που περπάτησα
μέσα από βλάστηση πυκνή
κι έτσι όπως κατεβαίνω
κοιτάω τον χρόνο χυμένο από πάνω μας άφθαρτο
χαλκέντερο βιγλάτορα
σαν έξω από το σώμα μου
-κι απ’ το δικό σας-
κι έξω ακόμα από τις λέξεις
να σκίζει τους καιρούς
περνά λυτός μέσα απ τον ύπνο
και ξαναβγαίνει
αφήνοντας λίγο αίμα βυσσινί
στις γωνίες.
Έρχεται τώρα καταπάνω σας, σας βρίσκει. (σελ.64)
Στην τρίτη ενότητα υπό τον τίτλο «Στιγμές» που όπως σπεύδει αμέσως η ποιήτρια να υποσημειώσει «‘a la maniere de K.M“, μνημονεύοντας τον ανεπανάληπτο ποιητή Κώστα Μόντη, μέσα από ένα σύνολο 58 έντιτλων ποιητικών στιγμών, επιλέγει πατώντας στα βήματα εκείνου, την λακωνική επιγραμματική ποιητική φόρμα.
Ιστορία
Από ύλη γράφομαι.
Πολύ το ‘χετε παρεξηγήσει τελευταία (σελ.71)
Προς ζωήν
Άφησέ μου λίγο περιθώριο. Όσο που να αναπνέω (σελ.75)
Οι «Στιγμές» της είναι υψηλής έντασης ποιητικές μονάδες, ένα βραχύ-ποιητικό κύκλωμα που αναζητά ακαριαίο τρόπο εκφόρτισης, για να διοχετεύσει το ενεργειακό του δυναμικό. Στίχοι αυτοτελείς, πολλαπλής νοηματοδότησης, ελεύθερες λειτουργικές μονάδες ενός υλικού που συστεγάζει μυθικές και ιστορικές μορφές, διευρύνοντας τα ερμηνευτικά όρια και συμβάλλοντας σε μια πολύσημη αναγνωστική εμπειρία.
Η Μαρία η Συγκλητική, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, η Πρόκνη, η Φιλομήλα, η Χρυσόθεμις, η Μέδουσα, η Ιώ, η Ιππολύτη, η Ιφιγένεια, κ.ά. μνημονεύονται ως οδόσημα ενός ιστορικού χάρτη όπου η ποιητική συνείδηση σε πλήρη ελευθερία χαράσσει ανυπόκριτα τις δικές της διαδρομές, απέναντι σε μια δυσμενή για τα εθνικά δίκαια της Κύπρου, πραγματικότητα.
Αμαζόνα
Είμαι ο φόβος του κλονισμού
Των ορίων σας (σελ.84)
Αμαζόνα ΙΙ
Είμαι ιδρυτικό στοιχείο της
Ιστορίας σας. (σελ.84)
Η ποιητική σύνθεση της Δημητρίου ολοκληρώνεται με την τέταρτη ενότητα που τιτλοφορείται «Αγωνίες ΙΙ».
Η ενότητα περιλαμβάνει ποιήματα αλλά και ευρύτερης έκτασης πεζόμορφα ποιητικά κείμενα που συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
(…) Μέχρις ότου να νικήσουν οι έρημοι, κάθε ερείπιο είναι μια βάση που αντιμάχεται τον κυνόδοντα του χρόνου (Heiner Muller, η Αποστολή, 1979)
Η γραφή της Δημητρίου σχοινοβατώντας ανάμεσα και πάνω απ’ τα ερείπια, αναθερμαίνει τον ιστορικό χρόνο –εκείνον που πάγωσε όταν η βία κατίσχυσε του Λόγου-και συνενώνει τις δοκιμασίες του κυπριακού ελληνισμού με εκείνες των δοκιμαζόμενων Αρμένιων προσφύγων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, των κατοίκων της βομβαρδισμένης και ολοσχερώς κατεστραμμένης Μαριούπολης, των Κούρδων μαχητών και μαχητριών.
(…)
Αγαπητές μου αδελφές,
Με τα άκούραστα πόδια
και τα γρήγορα γόνατα
στις φυλακές
στους τοίχους των καταυλισμών
στον βράχο σ’ άκρη του γκρεμού και πάνω απ’ τις εφτά φωτιές
στο ξύπνημα των όντων
σας είδα με τα μάτια μου και σας άκουσα με τα’ αυτιά μου (σελ.158)
Η Εμπρού Τιμτίκ, η αγωνίστρια δικηγόρος που καταλήγει μετά από 238 μέρες απεργίας πείνας στις τουρκικές φυλακές, διαμαρτυρόμενη για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Χασιγιέ, οι κούρδισσες μαχήτριες που μνημονεύονται και αυτοκτονούν για να μην παραδοθούν στον εχθρό, συνθέτουν ένα σπάνιο αφήγημα που υφαίνεται από τις ταπεινώσεις αυτών των πληθυσμών.
Η αφήγηση συμπληρώνεται από πλήθος κειμενικές αναφορές και πηγές που συγκροτούν ένα διαστελλόμενο σύστημα σημαινόντων, στην ουσία ένα πολυμορφικό υπερ-κείμενο.
Το πολλαπλό δίκτυο εισόδων και εξόδων που εκχωρεί στον αναγνώστη η συγγραφέας και η ρευστότητα και αρχιτεκτονική τής σύνθεσης, όχι μόνο δεν κουράζει, αλλά διευρύνει την αλληλεπίδρασή του με τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν το σύνολο, χαρίζοντάς μας αναγνωστική ευρυχωρία.
Η διαρκής μετατόπιση του φακού που επιχειρεί η Δημητρίου, η δυναμική της οπτικής γωνίας που σχεδιάζει, με τις επάλληλες επεξεργασίες του υλικού της, αναδιαρθρώνει την μορφή και ταυτόχρονα την «δένει» χωροχρονικά με τις προαναφερθείσες ιστορικές πραγματικότητες.
Η ποιήτρια αισθάνεται το βάρος της ιστορίας. Σε τόνους ελεγχόμενου λυρισμού, η γραφή της, θραυσματική σαν μνήμη, φιλοτεχνεί ένα ποιητικό πολυεπίπεδο έργο και μας υπενθυμίζει πως η αγωνία είναι και παραμένει πάντα μια εν δυνάμει άσκηση – δυνατότητα ελευθερίας.
* Η Έφη Καλογεροπούλου είναι φυσικός, θεατρολόγος και ποιήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου